Wyróżniamy dwa rodzaje odpowiedzialności materialnej pracownika:
- za szkodę wyrządzoną pracodawcy.
- za mienie powierzone.
W artykule omówię oba rodzaje odpowiedzialności. Zacznijmy więc od odpowiedzialności materialnej za szkodę wyrządzoną pracodawcy.
Odpowiedzialność ta polega na ponoszeniu konsekwencji finansowych za szkody wyrządzone pracodawcy w związku z wykonywaniem obowiązków służbowych. Kwestie tej odpowiedzialności regulują przepisy Kodeksu pracy, a konkretnie artykuły od 114 do 123 k.p.
Art. 114. Kodeksu pracy
Pracownik, który wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych ze swej winy wyrządził pracodawcy szkodę, ponosi odpowiedzialność materialną według zasad określonych w przepisach niniejszego rozdziału.
Przesłankami odpowiedzialności pracownika są:
- bezprawność zachowania pracownika – a więc niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązków pracowniczych,
- szkoda pracodawcy – uszczerbek w mieniu, tj. różnica w jego wartości przed szkodą i po jej wyrządzeniu,
- wina pracownika – umyślna lub nieumyślna,
- związek przyczynowy między zawinionym zachowaniem pracownika a szkodą zaistniałą w mieniu pracodawcy.
Bezprawność oraz wina pracownika nie mogą być interpretowane rozszerzająco, ponieważ obowiązuje zasada, że pracownik nie ponosi odpowiedzialności za ryzyko związane z prowadzeniem działalności przez pracodawcę.
Tylko w sytuacji, kiedy pracownikowi zostanie udowodniona wina, będzie można pociągnąć go do odpowiedzialności. Wina może być umyślna albo nieumyślna. Ponieważ w Kodeksie pracy nie mamy przepisów dotyczących winy, musimy skorzystać, na podstawie art. 300 Kodeksu pracy, z przepisów Kodeksu cywilnego.
Art. 300 Kodeksu pracy
W sprawach nieunormowanych przepisami prawa pracy do stosunku pracy stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego, jeżeli nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy.
No to jak jest z tą winą?
Na podstawie rodzaju winy pracownika wyróżniamy:
1. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną z winy umyślnej
W takiej sytuacji:
- pracownik odpowiada w pełnej wysokości za wyrządzoną szkodę, łącznie z utraconymi korzyściami,
- odpowiedzialność występuje, gdy pracownik działał celowo, świadomie doprowadzając do szkody, jego wina była umyślna (niezależnie od tego, czy był to tzw. zamiar bezpośredni czy ewentualny).
2. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną z winy nieumyślnej
W takiej sytuacji:
- pracownik odpowiada za rzeczywiste straty (nie za utracone korzyści),
- odpowiedzialność jest ograniczona i nie może przekroczyć trzymiesięcznego wynagrodzenia pracownika.
Warunki poniesienia odpowiedzialności:
- powstanie szkody w majątku pracodawcy,
- niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązków pracowniczych,
- związek przyczynowy między działaniem lub zaniechaniem pracownika a powstaniem szkody.
W przypadku obu rodzajów odpowiedzialności pracodawca musi udowodnić okoliczności powstania szkody, jej wysokość oraz związek z działaniem pracownika.
Przykłady z praktyki
1. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną z winy umyślnej
Przykłady:
- Pracownik celowo uszkodził sprzęt komputerowy w firmie, aby ukryć swoje wcześniejsze błędy w pracy, co doprowadziło do kosztów naprawy i przestoju w działalności.
- Sprzedawca świadomie sprzedał towar po zaniżonej cenie znajomemu, powodując stratę finansową pracodawcy.
2. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną z winy nieumyślnej
Oznacza sytuacje, w których pracownik działał niedbale lub nie dołożył należytej staranności, ale nie zamierzał wyrządzić szkody.
Przykłady:
- Pracownik biurowy przez nieuwagę wprowadził błędne dane do systemu księgowego, co spowodowało konieczność ponownego wykonania pracy i stratę czasu. Pracownik nie miał na celu wyrządzenia szkody.
- Magazynier przypadkowo uszkodził towar podczas przewożenia palety z produktami, bo źle ocenił stabilność ładunku.
W obu przypadkach kluczowe jest, aby pracodawca udowodnił, że działanie pracownika miało charakter umyślny lub nieumyślny, co wpływa na wysokość odpowiedzialności materialnej. Ponadto pracodawca wykazuje okoliczności uzasadniające odpowiedzialność pracownika oraz wykazuje wysokość powstałej szkody.
Dochodzenie odszkodowania od pracownika
Pracodawca ma prawo, ale nie obowiązek, dochodzić odszkodowania od pracownika. W przypadku gdy naprawienie szkody następuje dobrowolnie w drodze ugody między stronami, wysokość odszkodowania może zostać zmniejszona, uwzględniając wszystkie okoliczności, takie jak stopień winy pracownika oraz jego podejście do obowiązków pracowniczych. Odszkodowanie może być również ustalone przez sąd pracy. Jeśli pracownik nie wywiąże się z ugody, jej egzekucja może nastąpić zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego, po uzyskaniu klauzuli wykonalności wydanej przez sąd.
Odpowiedzialność pracownika za szkodę wyrządzoną osobie trzeciej
Warto tutaj przyjrzeć się jeszcze odpowiedzialności pracownika za wyrządzoną szkodę osobie trzeciej (np. klientowi firmy) w związku z wykonywaniem obowiązków służbowych. W takich okolicznościach ta osoba trzecia może wystąpić z roszczeniem nie do pracownika, a do pracodawcy, gdyż odpowiedzialność za szkodę ponosi wyłącznie pracodawca, o ile spełnione są przesłanki jego odpowiedzialności określone w Kodeksie cywilnym.
Pracodawca, który naprawił szkodę wobec osoby trzeciej, ma prawo regresu do pracownika. Odpowiedzialność pracownika wobec pracodawcy opiera się wówczas na ogólnych zasadach odpowiedzialności materialnej, co wymaga wykazania, że działanie pra...